Giúp cha mẹ vượt qua trạng thái "kiệt sức" trong việc nuôi dạy con

Chúng ta hay thường được rỉ vào tai rằng "Làm cha mẹ là một hành trình tràn đầy ý nghĩa và niềm vui" hoặc "Bạn sẽ tìm thấy được ý nghĩa cuộc đời, hàn gắn sự rạn nứt trong hôn nhân bằng việc có một đứa con". Những điều này có đúng không? Chắc chắn là nó có tồn tại, không ai có thể phủ nhận rằng việc có những đứa trẻ là một trong những mục đích chính của hôn nhân.

Tuy nhiên, hành trình làm cha mẹ cũng có thể làm bạn rơi vào những khoảng trống của căng thẳng, lo lắng, hoặc thậm chí là Kiệt sức. Giống như Lisa Gungor đã mô tả thật xác đáng bằng đoạn viết sau: "Đôi khi tôi bật khóc bởi vì tôi quá yêu con, và cơ thể của tôi không biết phải phản ứng như thế nào ngoài việc khóc. Điều đó thật kỳ lạ. Sau đó, thi thoảng tôi vẫn bật khóc, bởi trở thành cha mẹ là điều khó khăn nhất mà tôi từng trải qua".

Vậy hội chứng "Kiệt sức trong hành trình làm cha mẹ" có tồn tại và ảnh hưởng tới gia đình Việt Nam hay không?

Nghiên cứu năm 2021 trên 42 quốc gia do Giáo sư hướng dẫn mình và cũng là những người đặt nền tảng cho khung khái niệm "Parental burnout" dẫn dắt đã phát hiện ra rằng: Trong 271 cha mẹ Việt Nam tham gia vào nghiên cứu thì tỷ lệ cha mẹ đang bị ảnh hưởng bởi hội chứng Kiệt sức vào khoảng từ 0 cho tới 1%. Điểm trung bình của các cha mẹ Việt Nam trên thang đo Kiệt sức trong nghiên cứu này là cao hơn Trung Quốc, Thái Lan và tương đương với Thổ Nhĩ Kỳ, Uruguay (kể cả khi đã kiểm soát chênh lệch trong cỡ mẫu, và phân bố giới tính của cha mẹ).

Những nghiên cứu sau này do mình và các cộng sự, sinh viên tiến hành tại Việt Nam cũng đã phát hiện ra rằng: Hội chứng kiệt sức của cha mẹ tương quan ngược chiều với:

• (i) thành tích học tập của học sinh tiểu học,

• (ii) sự an lạc tâm lý của cha mẹ,

• (iii) thực hành nuôi dạy con cái tỉnh thức (Mindful parenting), và đồng thời tương quan thuận chiều với (i) sự kiểm soát tâm lý của cha mẹ lên con cái (Hong et al., 2022; Minh-Thanh et al., 2022; An et al., 2022).

Vậy, chúng ta có thể thấy rằng, Hội chứng kiệt sức trong hành trình làm cha mẹ là có tồn tại trong bối cảnh Việt Nam và có những tác động nhất định tới cha mẹ và trẻ em.

Câu hỏi tiếp thao đặt ra ở đây là: Tại sao một số cha mẹ lại Kiệt sức, trong khi những cha mẹ khác thì không?

Hai giáo sư Isabelle Roskam và Moïra Mikolajczak tại phòng nghiên cứu Parental Burnout, UCLouvain, Bỉ đã đề xuất một khung mô hình mang tên "Rủi ro và Nguồn lực của Parental Burnout" để trả lời cho câu hỏi này (Lưu ý: Mô hình này vốn được thích nghi lại từ mô hình The Job Demands - Resources Model of Burnout nhằm dùng riêng cho bối cảnh gia đình).

Lời giải thích ngắn gọn ở đây là: Sự kiệt sức trong việc nuôi dạy con cái ở cha mẹ xảy ra khi các yếu tố RỦI RO (làm gia tăng căng thẳng) vượt quá các yếu tố NGUỒN LỰC (làm giảm bớt căng thẳng). Lúc này, các cha mẹ phải đối mặt với các yêu cầu, căng thẳng, lo lắng trong việc nuôi dạy con cái nhưng họ lại không có đủ các nguồn lực/ trợ giúp để có thể giải quyết được những điều đó. Và từ đây, sự Kiệt sức sẽ xuất hiện.

Tuy nhiên, nên nhớ rằng, số lượng không phải là yếu tố tiên quyết trong cán cân này, mà vấn đề nằm ở cụm từ khoá "Cân bằng". Và cũng từ mô hình này, chúng ta có thể thấy rằng, bất kỳ một yếu tố đơn lẻ nào đó đứng riêng một mình (ví dụ: phong cách gắn bó, phong cách nuôi dạy con, tài chính, có trẻ với nhu cầu giáo dục đặc biệt...) là chưa đủ để làm lệch cán cân.

Sự cân bằng hoặc mất cân bằng xảy ra do sự kết hợp của:

• (i) số lượng các yếu tố rủi ro, nguồn lực,

• (ii) mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đó tới cha mẹ, gia đình,

• (iii) khả năng huy động và truy cập vào các yếu tố/ nguồn hỗ trợ,

• (iv) nhận thức, đánh giá của cha mẹ về các yếu tố rủi ro, nguồn lực đó.

Vậy, trị liệu dành cho các cha mẹ đang trải qua trạng thái Kiệt sức cũng sẽ tập trung vào việc tái cân bằng lại cán cân này. Và việc tái cân bằng này không chỉ là cốt lõi của trị liệu Parental Burnout, mà nó còn là một trong những cốt lõi của các liệu pháp trị liệu gia đình khác.

Cuối cùng, làm thế nào để nhà nghiên cứu, thực hành có thể biết được các giai đoạn/ diễn trình xảy ra Kiệt sức của cha mẹ? Làm sao để đo lường và đánh giá? Làm sao để giúp thân chủ xác định các yếu tố Rủi ro và Nguồn lực? Thì mời các bạn tới với các khoá học của mình (có lịch mình sẽ thông báo). Hoặc các bạn có thể tham khảo khoá học đào tạo nhà thực hành chuyên nghiệp về Parental Burnout từ Viện đào tạo quốc tế về Parental Burnout (bằng Tiếng Anh): https://www.tipsychologyhealth.com/en/courses-training/

------------------

Nguyễn Minh Thành

Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Tâm lý học (Bỉ)

Thạc sĩ Khoa học (MS) Tâm lý học Phát triển và Giáo dục (Trung Quốc)

Chuyên gia Tâm lý học Gia đình và Trẻ em