Gia đình có thực sự là bến đỗ bình yên?

Trong số những ai đang đọc những dòng này, có ai chưa từng tổn thương bởi chính những người thân yêu nhất của mình?

Hồi còn học Thạc sĩ Tâm lý, sau mỗi tiết học Tham vấn, mình luôn trăn trở: Có nên viết ra những điều này không? Vì hai tiếng "gia đình" đã in sâu vào tâm thức như một nơi chốn bình yên.

Nhưng rồi, có những sự thật không thể làm ngơ. Hôm ấy, thầy giáo đưa ra thảo luận về những bạn trẻ từng hoặc đang có ý định tự tử - những câu chuyện do các nhà tâm lý học đường ghi nhận, ẩn danh nhưng đầy ám ảnh.

Dù đã nghiên cứu sâu về chủ đề làm cha mẹ, mình vẫn không khỏi chạnh lòng khi lắng nghe. Những bạn trẻ ấy, ai cũng đã từng ít nhất một lần tìm đến cái chết. Và phần lớn, nguyên nhân đều bắt nguồn từ những đổ vỡ trong mối quan hệ với gia đình, đặc biệt là với cha mẹ.

• Có bạn bị đánh đòn mỗi khi phạm lỗi.

• Có bạn bị ép sống theo giấc mơ dang dở của cha mẹ.

• Có bạn lớn lên với ông bà, còn cha mẹ mải mê cơm áo gạo tiền.

• Có bạn sống trong một gia đình đầy những trận cãi vã rồi ly hôn.

  
  

Một bạn từng nói: “Lý do duy nhất để em tiếp tục sống là vì người thân, chứ em không còn thấy ý nghĩa nào khác”. Nhưng nghịch lý là, chính những người thân ấy lại là nguyên nhân khiến em đau đớn nhất.

Có em, khi được yêu cầu vẽ bất cứ thứ gì mình muốn, lại chỉ vẽ một cái cây nhỏ bé lọt thỏm giữa trang giấy rộng lớn, bao quanh là những vòng tròn chồng chất. Em đang muốn nói điều gì?

Mình không học Tâm lý lâm sàng, cũng không chuyên về Tham vấn, nên khi nghe những câu chuyện ấy, mình chỉ biết lặng người. Nhưng những dữ liệu từ nghiên cứu của mình cũng chỉ ra một sự thật không thể chối cãi:

• Kiểu làm cha mẹ độc đoán, kiểm soát hoặc quá dễ dãi đều để lại hậu quả lâu dài.

• Những bậc cha mẹ từng chịu bạo lực có xu hướng lặp lại điều đó với con cái.

• Những tương tác đầy cảm xúc tiêu cực giữa cha mẹ và con có thể ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe tinh thần của trẻ, kéo dài đến khi trưởng thành.

• Ngay cả việc cha mẹ không có lòng tự từ bi (self-compassion) cũng tác động đến cách họ nuôi dạy con, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển của con trẻ.

  
  

Chúng ta thường nói "Gia đình là bến đỗ bình yên sau mọi giông bão". Nhưng có thật vậy không? Ngày càng nhiều bạn trẻ cảm thấy trở về nhà là một nghĩa vụ nặng nề, nơi mà mỗi lần gặp cha mẹ lại khơi lên những vết thương chưa lành.

Dù đứng ở góc độ nào, đây cũng là một bi kịch - cho cả cha mẹ lẫn con cái. Nhưng có mấy ai thực sự chịu dừng lại để hiểu?

Một bình luận dưới bài viết về một bạn trẻ nhảy cầu sau khi cãi nhau với mẹ đã ám ảnh mình mãi: "Những người lớn từng là trẻ con, nhưng những đứa trẻ chưa từng là người lớn”.

Làm cha mẹ không đơn giản chỉ là nuôi con khôn lớn. Làm con cũng chưa bao giờ là điều dễ dàng.

Gia đình không phải một thực thể bất biến, mà là một hiện tượng năng động (dynamic phenomenon). Chất lượng của gia đình không chỉ phụ thuộc vào một phía, mà là sự tương tác giữa tất cả các thành viên - và cả cách gia đình ấy kết nối với thế giới bên ngoài.

Vì vậy, trong những bài viết của mình, mình sẽ không chỉ nói về việc cha mẹ ảnh hưởng đến con, mà sẽ còn mở rộng theo nhiều hướng khác. Và tất cả những gì mình chia sẻ đều dựa trên kiến thức, kinh nghiệm cá nhân - chỉ để tham khảo, không mang tính kết luận.

Mong rằng chúng ta có thể cùng nhau nhìn nhận lại và chữa lành.

------------------

Nguyễn Minh Thành

Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Tâm lý học (Bỉ)

Thạc sĩ Khoa học (MS) Tâm lý học Phát triển và Giáo dục (Trung Quốc)

Chuyên gia Tâm lý học Gia đình và Trẻ em