Ứng dụng chiến lược "LOẠI BỎ SỰ CHÚ Ý" khi trẻ có hành vi thách thức

Có khi cha mẹ vô tình trở thành nguyên nhân kích thích hành vi thách thức ở trẻ...

Một người cha luôn nổi giận mỗi khi con có bất kỳ hành vi thách thức nào. Đứa trẻ dẫm chân ướt lên sàn sau khi tắm xong - người cha quát lên. Đứa trẻ ngồi vào bàn học trễ 5 phút so với quy định - người cha lập tức càu nhàu. Đứa trẻ to tiếng với em trong lúc chơi - cha ngay lập tức lườm và dọa tịch thu đồ chơi.

Cứ thế, đứa trẻ lớn lên trong sự giám sát chặt chẽ của cha. Nhưng điều kỳ lạ là người cha chưa bao giờ khen ngợi hay dành sự chú ý khi con có hành vi tốt. Những lần con lau khô chân trước khi ra khỏi nhà tắm, những hôm con học bài đúng giờ hay chơi hòa thuận với anh chị em… đều không được nhắc đến. Mọi sự chú ý của cha chỉ đổ dồn vào những khi con mắc lỗi.

Và thế là hành vi thách thức của đứa trẻ ngày càng gia tăng, mặc cho cơn giận dữ của cha cũng leo thang mỗi ngày. Hai cha con như đang tham gia vào một cuộc đấu quyền lực không hồi kết. Cho đến một ngày, người cha không thể chịu đựng thêm nữa - chiếc roi đầu tiên đã giáng xuống! Chiếc roi của sự bất lực. Nỗi đau hằn lên cả đứa trẻ lẫn người cha.

Tâm lý học hành vi: Sự chú ý là một phần thưởng

Trong tâm lý học hành vi, sự chú ý của cha vô tình trở thành phần thưởng cho hành vi của trẻ. Đứa trẻ dần hình thành niềm tin rằng: "Mình chỉ được cha chú ý khi cư xử không đúng mực". Bởi lẽ, những lúc con làm tốt, cha không để tâm. Ngược lại, cha chỉ dồn hết sức mình vào những sai lầm của con.

Dần dần, trẻ bắt đầu tìm kiếm sự chú ý theo cách tiêu cực - tăng cường các hành vi thách thức chỉ để được cha để mắt đến, dù là trong cơn giận dữ. Trong khi đó, theo nguyên lý “Cây nào được tưới nước, cây đó sẽ nở hoa”, việc cha mẹ phớt lờ những hành vi tốt có thể khiến chúng dần mai một.

Một chiếc bẫy mà nhiều cha mẹ thường rơi vào là suy nghĩ: "Nó phải có trách nhiệm cư xử đúng, tôi chỉ cần tập trung vào việc chỉnh sửa những hành vi sai trái!". Chính lối suy nghĩ này đã vô tình đẩy trẻ vào vòng xoáy của sự thách thức và tiêu cực.

Vậy, làm sao để giải quyết? Sử dụng chiến lược "LOẠI BỎ SỰ CHÚ Ý" vào hành vi thách thức của trẻ

1. Loại bỏ sự chú ý (Removing attention) là gì và khi nào nên sử dụng?

Loại bỏ sự chú ý là một chiến lược hỗ trợ hành vi tích cực. Chiến lược này có thể giúp giảm bớt những hành vi thách thức nhỏ như: Sử dụng ngôn ngữ không phù hợp; Phát ra âm thanh ngớ ngẩn; Nhăn nhó, làm mặt xấu, khó chịu; Cãi lại; Rên rỉ, than phiền hoặc kêu ca.

Chiến lược này có nghĩa là cha mẹ không chú ý đến con khi con có hành vi thách thức và chỉ quay lại chú ý khi hành vi đó dừng lại.

Ví dụ, trong bữa ăn gia đình, nếu con ngọ nguậy trên ghế, cha mẹ có thể nhắc nhở con ngồi yên. Nếu con vẫn tiếp tục, cha mẹ có thể rút sự chú ý bằng cách không nhìn và không tham gia vào cuộc trò chuyện với con cho đến khi con dừng lại. Khi con đã ngồi yên, cha mẹ có thể nói: "Mẹ/bố rất thích khi con ngồi ngay ngắn trên ghế trong bữa ăn. Con có muốn kể cho cả nhà nghe hôm nay ở trường con đã làm gì không?".

Tuy nhiên, phương pháp này không phù hợp với những hành vi mang tính hung hăng, phá hoại hoặc nguy hiểm như cắn, đánh, ném đồ vật,… Đối với những hành vi này, cha mẹ nên sử dụng các chiến lược như "Thời gian yên tĩnh - Quiet time" hoặc “Time-out".

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hành vi của trẻ. Vì vậy, cha mẹ nên cố gắng hiểu nguyên nhân khiến con cư xử theo cách đó để lựa chọn phương pháp phản hồi phù hợp nhất.

2. Vì sao loại bỏ sự chú ý có hiệu quả?

Loại bỏ sự chú ý có hiệu quả vì sự chú ý của cha mẹ chính là phần thưởng lớn đối với trẻ. Nếu một hành vi nào đó giúp trẻ nhận được sự chú ý từ cha mẹ, trẻ có xu hướng lặp lại hành vi đó. Ngược lại, nếu hành vi không nhận được sự chú ý, trẻ có thể ít lặp lại hơn.

Do đó, nếu cha mẹ dành sự chú ý cho những hành vi tích cực, những hành vi này sẽ có xu hướng xuất hiện nhiều hơn. Ngược lại, khi cha mẹ rút sự chú ý khỏi những hành vi thách thức nhỏ, những hành vi đó có thể giảm dần.

Điều quan trọng là cha mẹ cần luôn dành sự quan tâm tích cực cho trẻ thông qua lời khen ngợi và phần thưởng khi trẻ có hành vi phù hợp.

3. Trước khi áp dụng chiến lược loại bỏ sự chú ý, cha mẹ cần xác định rõ những hành vi nào sẽ sử dụng phương pháp này

• Những hành vi thách thức nhỏ, nhưng không phải hành vi nguy hiểm, hung hăng hoặc phá hoại. Ví dụ, cha mẹ có thể bỏ qua khi con làm mặt xấu, nhưng không thể bỏ qua khi con đánh bạn.

• Những hành vi có thể an toàn bỏ qua ở bất cứ đâu, dù ở nhà hay bên ngoài. Ví dụ, nếu cha mẹ quyết định phớt lờ việc con dùng ngôn ngữ không phù hợp ở nhà, thì cũng cần nhất quán phớt lờ khi đến thăm ông bà.

• Những hành vi có thể bị phớt lờ ngay cả khi chúng trở nên mạnh mẽ hơn. Ví dụ, nếu con bắt đầu nói một từ không phù hợp và cha mẹ bỏ qua, thì cũng cần tiếp tục bỏ qua ngay cả khi con nói lớn hơn.

• Những hành vi mà tất cả mọi người xung quanh - anh chị em, bạn bè, người thân và cả cha mẹ - có thể đồng lòng phớt lờ. Ví dụ, nếu quyết định bỏ qua việc con liên tục đòi kẹo, thì cả gia đình cũng cần nhất quán thực hiện.

  
  

Những hành vi thách thức nhỏ đôi khi có thể gây khó chịu, vì vậy cha mẹ có thể lên kế hoạch để giúp bản thân giữ bình tĩnh, chẳng hạn như bật nhạc, đếm số trong đầu, lập danh sách mua sắm hoặc thực hiện các bài tập thở đơn giản để kiểm soát cảm xúc.

4. Cách áp dụng phương pháp loại bỏ sự chú ý

Dưới đây là các bước giúp cha mẹ áp dụng phương pháp này khi trẻ có hành vi thách thức nhỏ:

• Bước 1: Chỉ ra hành vi chưa phù hợp và yêu cầu trẻ dừng lại. Trẻ có thể không nhận thức được rằng hành vi của mình là không phù hợp. Cha mẹ có thể nói: "Bo, con đừng đòi kẹo nữa nhé. Về nhà mình sẽ có bữa ăn nhẹ!”.

  
  

• Bước 2: Hoàn toàn rút sự chú ý nếu hành vi vẫn tiếp tục. Không nhìn, không nói, không thể hiện bất kỳ cảm xúc nào qua nét mặt. Điều này có nghĩa là không mỉm cười, không cau mày, không nhắc nhở như "Mẹ/bố đang phớt lờ con đấy”. Nếu có thể, cha mẹ có thể đi ra chỗ khác, nhưng vẫn cần ở đủ gần để nhận biết khi nào hành vi kết thúc để quay lại chú ý đến con ngay lập tức.

  
  

• Bước 3: Duy trì việc rút sự chú ý cho đến khi hành vi dừng lại. Ngay cả khi hành vi kéo dài 5-10 phút, cha mẹ vẫn cần tiếp tục phớt lờ trong suốt khoảng thời gian đó. Nếu cha mẹ chú ý lại trước khi trẻ dừng hành vi, trẻ có thể học được rằng việc tiếp tục hành vi thách thức sẽ khiến cha mẹ phản ứng.

  
  

• Bước 4: Quay lại chú ý ngay sau khi trẻ dừng hành vi. Khi trẻ ngừng hành vi không mong muốn, cha mẹ cần thể hiện sự chú ý tích cực ngay lập tức bằng lời khen ngợi. Ví dụ, nếu trẻ ngừng phàn nàn ầm ĩ về việc phải tắt TV, cha mẹ có thể nói: "Cảm ơn con vì đã nói chuyện nhẹ nhàng. Giờ mình cùng xem tối nay có món gì ngon nhé!". Nên chú ý ngay cả những khoảnh khắc ngắn khi trẻ dừng hành vi để tận dụng cơ hội khen ngợi và khuyến khích con. Điều này đặc biệt quan trọng đối với trẻ nhỏ.

  
  

5. Cha mẹ có nên nói trước với trẻ về việc sẽ rút sự chú ý không?

Tùy vào tình huống. Nếu việc giải thích có thể trở thành một sự chú ý mà trẻ mong muốn, thì có thể không cần nói gì cả, chỉ cần quay mặt đi. Hoặc cha mẹ có thể giải thích một lần rằng mình sẽ không phản ứng với một số hành vi nhất định và sau đó chỉ cần thực hiện mà không nói thêm gì.

6. Khi phương pháp loại bỏ sự chú ý không hiệu quả?

Khi mới áp dụng, trẻ có thể có phản ứng mạnh hơn, cố gắng nhiều hơn để thu hút sự chú ý. Điều này không có nghĩa là phương pháp không hiệu quả. Nếu cha mẹ kiên trì và nhất quán, hành vi thách thức sẽ giảm dần.

Tuy nhiên, nếu hành vi trở nên nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như trẻ có hành vi hung hăng hoặc phá hoại, cha mẹ cần cân nhắc sử dụng chiến lược khác như "Thời gian yên tĩnh - Quiet time" hoặc “Time-out".

Cần lưu ý rằng phương pháp này không có tác dụng với những hành vi mà bản thân nó đã mang lại sự thoải mái hoặc phần thưởng cho trẻ. Ví dụ, một số trẻ tự kỷ có thể cởi quần áo để giải tỏa cảm giác khó chịu về giác quan. Trong trường hợp này, việc rút sự chú ý sẽ không có tác dụng.

Nếu cha mẹ nhận thấy phương pháp này không giúp giảm những hành vi thách thức nhỏ, có thể tìm đến bác sĩ hoặc chuyên gia để được tư vấn những phương pháp khác phù hợp hơn.

Tháng 04/2025 này thầy Thành sẽ khai giảng lớp ỨNG DỤNG TÂM LÝ HỌC HÀNH VI TRONG NUÔI DẠY CON - khóa học này được thiết kế dành riêng cho các cha mẹ và thầy cô, tiếp cận một cách chuyên sâu, kết hợp giữa Tâm lý học Hành vi và Khai vấn Cảm xúc, dựa trên những nguyên tắc khoa học từ các chương trình nổi tiếng như Triple P và Bringing Baby Home.

Thông tin chi tiết về chương trình và ưu đãi học phí, cha mẹ và thầy cô có thể tham khảo tại đây: https://forms.gle/XD7XinAUQTW9JdXE7

Nguồn tham khảo

• Bài viết gốc: raisingchildren

• Dịch và tổng hợp: Family & Child Psychology with Nguyen Minh Thanh

------------------

Nguyễn Minh Thành

Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Tâm lý học (Bỉ)

Thạc sĩ Khoa học (MS) Tâm lý học Phát triển và Giáo dục (Trung Quốc)

Chuyên gia Tâm lý học Gia đình và Trẻ em