Thúc đẩy hay đang gây áp lực cho con: Làm sao để cha mẹ nhận biết?

Chúng ta ai cũng muốn điều tốt nhất cho con. Nhưng điều ta nghĩ là tốt chưa chắc đã phù hợp với mong muốn hay khả năng của con. Cha mẹ nên nhẹ nhàng định hướng con đến những lựa chọn mà mình cho là đúng, cố gắng cân bằng giữa việc khuyến khích và không gây áp lực quá mức.

1. Thế nào là gây áp lực quá mức?

Ở mức tốt nhất, việc giúp con vượt qua thử thách sẽ dạy con tính kiên cường, sự linh hoạt và mở rộng thế giới quan, dù đó là tham gia thể thao, thử sức với một vở kịch hay trải nghiệm tình huống xã hội mới. Nhưng nếu đi quá xa, cha mẹ có thể khiến con trở nên thu mình, oán trách hoặc lo âu nhiều hơn khi thử điều mới. Việc xác định đâu là giới hạn là điều không hề dễ dàng.

2. Tại sao cha mẹ lại thúc đẩy con?

Theo bác sĩ Harold S. Koplewicz, chuyên gia tâm thần học trẻ em và thanh thiếu niên, đồng thời là Chủ tịch sáng lập Viện Tâm lý Trẻ em (Child Mind Institute), việc thúc đẩy con là nhằm giúp con ra khỏi vùng an toàn, và từng bước mở rộng vùng đó. Khả năng chịu đựng sự khó chịu là một phẩm chất tuyệt vời trong cuộc sống. Nó giúp con trở nên bền bỉ và dẻo dai hơn.

Chúng ta thúc đẩy con dựa trên đánh giá cá nhân về điều gì là tốt cho con. Có thể là học hành chăm chỉ hơn, thử những điều mới để cuộc sống phong phú hơn, hay có thêm lợi thế cạnh tranh khi nộp đơn vào đại học trong tương lai. Việc khuyến khích con vượt qua tình huống khó giúp xây dựng sự tự tin. Trẻ cảm thấy mình có khả năng vượt khó, nhất là khi cha mẹ không né tránh vấn đề mà đồng hành cùng con để giải quyết.

3. Cha mẹ nên hiểu rõ tính cách của con

Điều quan trọng nhất để biết khi nào và nên thúc đẩy đến mức nào là: hiểu con. Bước đầu tiên là hiểu rõ con bạn là ai. Đặc biệt với các hoạt động ngoại khóa, hãy xét đến sở thích, điểm mạnh của con và cùng con trao đổi xem con muốn thử điều gì ngoài giờ học.

Ví dụ: Bạn nghĩ con chơi game quá nhiều và muốn con vận động nhiều hơn. Nhưng nếu con không hứng thú với thể thao, thì ép con vào các môn đồng đội có thể phản tác dụng. Có thể chọn những hoạt động như CLB lập trình hoặc lớp nấu ăn - vừa phù hợp với sở thích của con, vừa đạt được mong muốn của bạn.

Nếu con phản kháng, hãy xem xét lại động cơ của chính bạn: Bạn làm vậy vì con hay vì bản thân? Nhiều cha mẹ muốn con tránh những sai lầm mà chính họ từng mắc. Hoặc muốn con làm điều mình từng ước ao mà chưa có cơ hội thực hiện. Nhưng điều khiến cha mẹ có động lực chưa chắc đã tạo cảm hứng cho con.

4. Khi con phản ứng tiêu cực, phải làm sao?

Nếu con không đáp lại những thúc đẩy nhẹ nhàng, hãy tự hỏi: Điều gì đang cản trở con? Có phải con đang gặp khó khăn trong việc học hay giao tiếp xã hội? Có rào cản nào khiến con không thể thích nghi hoặc thử điều mới? Đôi khi, sự phản kháng xuất phát từ một giới hạn thực sự, như rối loạn lo âu hoặc khó khăn học tập. Con muốn làm, nhưng không thể, và nếu không tháo gỡ rào cản đó, thì cổ vũ hay khích lệ cũng vô ích.

Ví dụ: Nếu con vui vẻ khi chơi bóng rổ hay đi dự tiệc, nhưng lại không tham gia lớp học, có thể vấn đề không phải là lo âu xã hội. Có thể con đang gặp khó trong việc đọc hoặc xử lý thông tin, và cần được hỗ trợ đúng cách.

Ngoài ra, kỳ vọng của cha mẹ đôi khi cũng quá xa vời. Một số phụ huynh đã bắt đầu chuẩn bị hồ sơ đại học khi con mới học cấp hai, khiến trẻ thấy quá tải và áp lực. Điều này dễ khiến con cảm thấy mình không bao giờ đủ giỏi. Thay vào đó, hãy tập trung vào hiện tại. Nếu con gái bạn đang chơi bóng và học piano, đừng chỉ nhấn mạnh rằng điều đó sẽ giúp con sau này. Hãy công nhận những kỹ năng và niềm vui hiện tại của con. Nếu con trai bạn cần gia sư môn toán, thì mục tiêu nên là giúp con hiểu bài, chứ không phải ép con thi vào Harvard.

5. Giữ cam kết và linh hoạt

Nếu con bắt đầu một hoạt động, hãy khuyến khích con hoàn thành. Ví dụ: nếu con đăng ký 8 buổi học nhảy tap, hãy giúp con hoàn tất trước khi quyết định chuyển sang karate. Bạn đang dạy con rằng khi đã cam kết, thì nên giữ lời. Chỉ vì ngày đầu không như ý, không có nghĩa là cả quá trình sẽ thất bại. Bạn đang dạy con sự linh hoạt trong suy nghĩ.

Tuy nhiên, nếu con từng yêu thích hoạt động đó nhưng đột ngột ghét nó, có thể đã có chuyện xảy ra: bị bắt nạt, xấu hổ, hoặc không được giáo viên/ HLV hỗ trợ… Lúc đó, hãy dành thời gian lắng nghe con và cùng con tìm giải pháp.

6. Làm sao để hỗ trợ con đúng cách?

Thúc đẩy con không có nghĩa là “ném xuống nước và hy vọng con biết bơi". Hãy giúp con chuẩn bị, từng bước, và đồng hành.

Ví dụ: Nếu con lo lắng khi tham gia đội bóng, bạn có thể đưa con gặp huấn luyện viên trước, thăm sân tập, trò chuyện với bạn trong đội, hoặc xem phim về chủ đề thể thao. Những bước này giúp con cảm thấy mọi thứ gần gũi và dễ tiếp cận hơn. Một cách khác là giới hạn thời gian: “Chúng ta thử 4 buổi, sau đó sẽ cùng xem con thấy điểm gì thú vị hay không thích”.

Nếu con chưa sẵn sàng cho cam kết dài, hãy bắt đầu từ những lựa chọn nhỏ. Thay vì trại hè 2 tháng, thử trại 1 tuần. Điều này giúp con làm quen, có cảm giác thành công và sẵn sàng cho thử thách lớn hơn sau này.

7. Hệ thống phần thưởng và động lực nội tại

Nếu con đang lo âu hoặc chán nản, hệ thống phần thưởng có thể giúp. Ban đầu, nên tạo động lực từ bên ngoài, ví dụ: thời gian xem tivi, đi chơi, món ăn yêu thích để con thấy được niềm vui. Khi đã có trải nghiệm tích cực, con sẽ tự động cảm thấy có động lực nội tại.

Với trẻ đang chịu áp lực học tập, hoặc đã được chẩn đoán có rối loạn học tập, hãy giúp con cảm thấy tự tin thông qua những mục tiêu nhỏ, có thể đạt được. Đồng thời tạo không gian cho con thể hiện cảm xúc và xây dựng lòng tự trọng.

Cha mẹ cũng cần làm gương về tinh thần kiên trì, vượt thử thách để đạt được mục tiêu với con.

Tuy nhiên cần lưu ý dấu hiệu của việc thúc ép quá mức. Nếu trẻ trở nên rối loạn, căng thẳng hoặc có dấu hiệu không thích nghi được, có thể bạn đã đi quá xa. Có thể con chưa đủ lớn, hoặc chưa sẵn sàng về mặt phát triển.

Nguồn tham khảo

• Nguồn bài viết: childmind

• Dịch và tổng hợp: Family & Child Psychology with Nguyen Minh Thanh

------------------

Nguyễn Minh Thành

Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Tâm lý học (Bỉ)

Thạc sĩ Khoa học (MS) Tâm lý học Phát triển và Giáo dục (Trung Quốc)

Chuyên gia Tâm lý học Gia đình và Trẻ em