Gợi ý về Kỷ luật tích cực cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

1. Kỷ luật tích cực là gì?

Kỷ luật không chỉ là việc kiểm soát hành vi, mà còn hướng dẫn trẻ phát triển những hành vi phù hợp, tích cực. Điều này được hiểu cụ thể là:

• Thống nhất và thiết lập giới hạn hành vi, ví dụ như xây dựng những quy tắc chung trong gia đình.

• Giúp trẻ tuân thủ các giới hạn đó, ví dụ bằng cách sử dụng hậu quả phù hợp để dạy trẻ.

  
  

Mối quan hệ ấm áp và yêu thương giữa cha mẹ và con cái là nền tảng cho kỷ luật tích cực. Bên cạnh đó, lời khen ngợi, sự động viên, phần thưởng hợp lý và sự chú ý tích cực cũng đóng vai trò quan trọng, góp phần tạo nên hiệu quả cho kỷ luật.

Kỷ luật tích cực giúp trẻ học cách: (i) Hành xử phù hợp, tích cực ở nhà, tại nhà bạn bè, trong nhà trẻ, mẫu giáo hay trường học; (ii) Tự quản lý hành vi và cư xử hài hòa với người khác; (iii) Biết cách thể hiện và điều chỉnh cảm xúc của mình.

Hành vi của trẻ chịu ảnh hưởng từ rất nhiều yếu tố. Vì thế, cha mẹ nên dành thời gian suy nghĩ vì sao con hành xử như vậy. Khi hiểu được nguyên nhân đằng sau hành vi, cha mẹ sẽ dễ dàng đưa ra phản ứng phù hợp và hiệu quả hơn.

2. Kỷ luật phù hợp với từng độ tuổi

2.1. Trẻ sơ sinh

Kỷ luật có thể chưa phù hợp với trẻ sơ sinh, vì trẻ chưa thể hiểu được quy tắc hay hậu quả. Mọi hành vi của trẻ trong giai đoạn này là để học hỏi và phát triển. Trẻ làm mọi việc để khám phá kỹ năng, gây ra hiệu ứng, giao tiếp hoặc kết nối với cha mẹ.

Ví dụ, khi trẻ kéo tóc mẹ, đó là cách trẻ khám phá mối quan hệ "nguyên nhân - kết quả". Cách tốt nhất để giúp trẻ học là đáp lại bằng sự ấm áp và yêu thương. Bạn có thể nói "không" nhẹ nhàng và hướng dẫn trẻ cách chạm vào tóc một cách dịu dàng hơn.

Bạn có thể tham khảo thêm về các dấu hiệu giao tiếp của trẻ sơ sinh để hiểu con đang muốn nói gì thông qua hành vi và ngôn ngữ cơ thể.

2.2. Trẻ mới biết đi

Trẻ ở độ tuổi này cũng có thể chưa phù hợp để áp dụng kỷ luật. Bởi vì các kỹ năng để hiểu và tuân thủ giới hạn vẫn đang trong quá trình phát triển - như khả năng hiểu và làm theo yêu cầu, cũng như khả năng kiểm soát và biểu lộ cảm xúc mạnh mẽ như tức giận hay thất vọng.

Cách tốt nhất để hướng dẫn hành vi ở trẻ mới biết đi là lắng nghe cảm xúc của con. Ví dụ, nếu trẻ bực bội vì không mang được vớ, bạn có thể áp dụng phương pháp "time-in" - tức là ở bên cạnh trẻ, giúp trẻ bình tĩnh lại.

Một số chiến lược khác gồm: thay đổi môi trường, đánh lạc hướng trẻ, và lên kế hoạch trước cho những tình huống dễ gây khó khăn.

2.3. Trẻ mẫu giáo

Cha mẹ có thể bắt đầu áp dụng cách tiếp cận tích cực trong kỷ luật với trẻ từ 3 tuổi trở lên. Ở độ tuổi này, trẻ có thể bắt đầu hiểu cách cư xử đúng, như hợp tác, biết quan tâm đến người khác và tuân theo quy tắc của gia đình. Tuy nhiên, trẻ vẫn cần được nhắc nhở, hướng dẫn và thực hành thường xuyên để duy trì những hành vi tích cực này.

Ví dụ, nếu gia đình có quy tắc "cư xử nhẹ nhàng với nhau", và trẻ đánh em, bạn có thể áp dụng hậu quả phù hợp như "time-out" (ngồi yên một mình để bình tĩnh lại) để trẻ hiểu hành vi đó không được chấp nhận.

2.4. Trẻ ở độ tuổi đi học

Với trẻ đã đi học, cha mẹ hoàn toàn có thể tiếp tục áp dụng cách tiếp cận tích cực trong kỷ luật. Trẻ đã biết cách cư xử trong nhiều hoàn cảnh khác nhau - như ở trường, ở nhà hay nơi công cộng. Tuy nhiên, trẻ vẫn cần những giới hạn rõ ràng và sự hỗ trợ từ người lớn để tuân theo.

Ví dụ, nếu gia đình có quy định mỗi người phải chia sẻ công việc nhà, và đến lượt trẻ rửa chén nhưng trẻ từ chối, bạn có thể áp dụng hậu quả như mất một đặc quyền (ví dụ không được chơi game tối hôm đó).

Lưu ý quan trọng: Hình phạt thể chất (như đánh đòn) không giúp trẻ học được cách cư xử đúng đắn. Ngược lại, nó có thể gây tổn thương về thể chất và tinh thần, ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển của trẻ. Trẻ cũng có thể sợ hãi cha mẹ, khiến việc xây dựng hành vi tích cực trở nên khó khăn hơn.

Nguồn tham khảo

• Nguồn: raisingchildren

• Dịch và tổng hợp: Family & Child Psychology with Nguyen Minh Thanh

------------------

Nguyễn Minh Thành

Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Tâm lý học (Bỉ)

Thạc sĩ Khoa học (MS) Tâm lý học Phát triển và Giáo dục (Trung Quốc)

Chuyên gia Tâm lý học Gia đình và Trẻ em