Giáo dục cảm xúc xã hội (SEL) trong lớp học mầm non

Family & Child Psychology
4 ngày trước
5 phút đọc

Các nghiên cứu dài hơi hơn 50 năm qua đã tìm thấy rằng chương trình Giáo dục cảm xúc - Xã hội (SEL) đã giúp học sinh học tốt hơn trong môi trường học đường (Roisin và cộng sự, 2017). Thêm vào đó, như một hệ quả có thể dự đoán trước, các can thiệp nhắm vào SEL đã giúp làm gia tăng điểm số Trí tuệ cảm xúc - xã hội (EQ and SQ), chỉ số đồng cảm, thắt chặt mối quan hệ học đường giữa học sinh với nhau, và học sinh với giáo viên. Bên cạnh đó, SEL được coi như 1 biện pháp phòng ngừa hữu hiệu với bạo lực học đường bằng việc nó làm giảm các hành vi gây hấn, bắt nạt và chia rẽ.

Giáo dục cảm xúc xã hội hiện nay nổi bật nhất là mô hình 5 thành tố của tổ chức CASEL, bao gồm:

1. Tự nhận thức: Đề cập đến việc một cá nhân nhận ra cảm xúc của chính mình (Ví dụ: Con đang cảm thấy buồn lắm, bởi cuộc cãi lộn với bạn thân sáng nay). Đồng thời là năng lực nhận ra điểm mạnh, và điểm yếu của chính mình.

2. Ra quyết định có trách nhiệm: Đề cập đến khả năng đưa ra các quyết định có cấu trúc và đa dạng về mặt hành vi cá nhân và xã hội dưới quan điểm luân lý đạo đức.

3. Kỹ năng quan hệ: Đề cập đến các nhóm kỹ năng để tạo lập và duy trì các mối quan hệ với chính mình, người khác một cách hiệu quả và tích cực. Các kỹ năng làm việc nhóm, giải quyết mâu thuẫn trong mối quan hệ liên cá nhân.

4. Nhận thức xã hội: Đề cập đến các kỹ năng và năng lực nhận thức về cảm xúc của người khác (Ví dụ: Hôm nay con thấy bạn A tức giận đó cô) và thể hiện sự Đồng cảm (Sympathy) và Thấu cảm (Empathy) với người khác.

5. Tự quản lý bản thân: Đề cập đến việc một cá nhân Hiểu và quản lý tốt cảm xúc, hành vi của chính mình để có thể đạt được những mục tiêu mà chính họ đã đề ra (Ví dụ về mô hình WOOP+ trong cuốn sách: Thực hành giáo dục nhân cách, mà nhóm mình đã viết và xuất bản).

Đối với trẻ em trong giai đoạn đầu đời (ECE) (0 - 8 tuổi) thì các hiệp hội ECE thậm chí còn khuyến nghị rằng SEL là một trong những chương trình chủ đạo, có vai trò quan trọng nhất đến sự phát triển lành mạnh của trẻ em. Gần đây, mình biết tin rằng chương trình Cao học Giáo dục học tại 1 số trường đại học ở Việt Nam đã đưa SEL vào thành 1 học phần chính thức.

Năm 2021 mình cũng đã được mời ngồi trong hội đồng thẩm định phần "Giáo dục cảm xúc xã hội" trong chương trình Giáo dục Mầm non mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Những người chịu trách nhiệm xây dựng chương trình Giáo dục Mầm non mới cũng đã nhấn mạnh rằng SEL sẽ được coi như một phần chủ chốt trong chương trình ở bậc Mầm non.

mô hình 5 thành tố giáo dục cảm xúc xã hội (SEL) của tổ chức CASEL

Vậy, làm thế nào để có thể mang SEL vào Giáo dục đầu đời một cách hiệu quả?

Một khuyến nghị đăng trên tạp san khoa học hàng đầu về ECE đã chỉ ra, để SEL hiệu quả cần:

Chương trình có mục tiêu và cấu trúc rõ ràng, thống nhất trong phạm vi toàn trường và phù hợp với từng bối cảnh lớp học.
Phải được xây dựng dựa trên sự hiểu biết về các giai đoạn phát triển của trẻ em, đặc biệt là kiến thức về Tâm lý học phát triển.
Chương trình SEL cần có ban cố vấn riêng, bao gồm nhà tâm lý học phát triển, giáo viên, và thậm chí là phụ huynh.
SEL cần được triển khai cho cả Giáo viên, bên cạnh chương trình cho học sinh.
Chương trình phải được đánh giá liên tục dựa trên các mục tiêu đã đề ra nhằm hiệu chỉnh phù hợp và thay đổi khi cần thiết.
Triển khai SEL sẽ hiệu quả nhất khi bao gồm cả Implicit (Nhúng vào toàn bộ nhà trường) và Explicit (Chương trình SEL riêng).
Cuối cùng, nhưng RẤT-QUAN-TRỌNG, chương trình SEL nên được xây dựng dưới góc nhìn "bản địa", hoặc cần trải qua quá trình thích nghi chặt chẽ với bối cảnh văn hoá - xã hội nơi nhà trường và trẻ em tồn tại. Đây cũng là lý do mà thầy Thành khi làm cố vấn về SEL cho các hệ thống trường đã không chọn con đường "dịch chương trình nước ngoài" rồi mang về áp ở Việt Nam, vì với mình như vậy khó có thể phù hợp. Tuy nhiên mô hình 5 thành tố của CASEL thì vẫn được khuyến nghị tham khảo xuyên văn hoá. Ngoài mô hình đó, để dễ hiểu và dễ thực hành cho giáo viên mầm non Việt Nam, thầy Thành đã làm ra quy trình 2E2BT (https://www.nguyenminhthanh.vn/post/giao-duc-cam-xuc-cho-tre-em-day-gi-va-day-nhu-the-nao) để đưa vào đào tạo giáo viên và giảng dạy (đã được đề cập trong bài viết trước).

Trường Mầm Non Montessori Ngôi Nhà Bé Na - School of Gratitude ở Hà Nội là ngôi trường nơi mình đã từng đào tạo và làm việc cùng các Giáo viên để xây chương trình SEL. Hiện tại, chương trình này đã trở thành hoạt động giáo dục chính thức tại trường, thứ mà mình hay gọi là "hơi thở trong giáo dục" hàng ngày rồi, chứ không chỉ đơn thuần là lên các tiết dạy nữa. Đây cũng là một điều rất quan trọng khi làm SEL, phải kết hợp khéo léo giữa cả (i) chương trình giảng dạy chính thức và (ii) các hoạt động ngầm ẩn để học sinh có thể thực hành SEL bên ngoài tiết học, mọi nơi, mọi lúc.

Năm 2013 mình bắt đầu làm SEL khi đưa nó vào chương trình Giáo dục Kỹ Năng Sống tại đơn vị mà mình làm trưởng bộ phận. Ngày đó SEL là một cụm từ "lạ hoắc", kể cả "Kỹ năng sống" cũng gần như mới nhen nhóm các chương trình được soạn bài bản. Vậy là đã thấm thoát hơn 10 năm, cả thời thanh xuân của mình đã gắn bó với trẻ em, lớp học và các gia đình.

Mong rằng bài viết này sẽ giúp các thầy cô hiểu thêm một chút về SEL, đặc biệt là trong bối cảnh Giáo dục giai đoạn đầu đời.

------------------