Đừng để con trẻ trở nên "vô phép tắc"!

Hôm trước, mình phải đi máy bay để quay trở lại Sài Gòn làm việc. Mình đã gần như phải chịu đựng gần hai giờ đồng hồ ngồi cạnh hai em bé chỉ biết hét, gào toáng lên, đánh nhau và thậm chí là đánh mẹ để đòi được điều em muốn. Tiếp viên hàng không bất lực, mọi người xung quanh thì ngại không dám lên tiếng. Vấn đề là người mẹ mỗi khi thấy em bé như vậy thì chỉ quay qua nói đại khái một vài từ như "Ừ ừ", "Suỵt", "Đây đây" mà không hề có bất kỳ hành động nào khác, mặc kệ cho con hét (đúng nghĩa là hét rất to) ngay trong không gian công cộng như vậy.

Xuống máy bay, mình lại gặp một cảnh khác. Một em bé đi cùng một nhóm người thân nhưng vô tư trèo lên băng chuyền hành lý để ngồi. Trong khi đó, biển cấm ngay ở trước mặt, và mọi người trong đoàn đó còn vô tư cười đùa. Cho tới khi em bé đi hẳn vào bên trong đảo hành lý và bị nhắc nhở bởi an ninh sân bay thì người lớn (hình như là mẹ) mới xuỳ xuỳ trẻ ra.

Và còn hàng chục lần mình gặp những cảnh như vậy ở nơi công cộng: quán cà phê, rạp chiếu phim, ga tàu, trên máy bay,… Mình tự hỏi: Điều gì đã xảy ra ở trước đó, ở đây và mai sau, nếu đứa trẻ vẫn tiếp tục những hành vi như vậy và cha mẹ vẫn xuỳ xuỳ rồi thôi, thậm chí còn đáp ứng nhu cầu của con để "cho nó xong chuyện"?

Nhiều cha mẹ nuôi dạy con ngược (thuật ngữ mình hay dùng) với niềm tin rằng "Cháu nó còn bé, có biết gì đâu mà nguyên tắc với kỷ luật. Đợi nay mai nó lớn nó sẽ tự biết, không thì lớn lên tí rồi dạy, giờ để cho nó thoải mái”. Đây chính là vấn đề, và có thể là một trong những nguyên nhân tạo nên những người lớn vô duyên, vô phép tắc, ưa đòi hỏi và khó có thể thành công sau này - chính từ sự nuông chiều (permissive) vô lý của cha mẹ.

Thực ra, trong giai đoạn đầu của cuộc đời (early childhood), đặc biệt là khoảng từ 1 - 3 tuổi, trẻ em trở nên nhạy cảm với sự trật tự, quy củ và các nhịp điệu (routines) một cách khuôn mẫu. Ví dụ, cha mẹ sẽ thấy các em nhỏ luôn yêu cầu món đồ được để đúng chỗ hoặc giờ sinh hoạt phải tương đối ổn định. Vì vậy, những năm tháng đầu đời lại là khoảng thời gian phù hợp để thiết lập các quy tắc, kỷ luật đối với trẻ (cộng thêm cả đặc điểm tính mềm dẻo, linh hoạt trong não bộ: pediatric neuroplasticity, giúp trẻ thích nghi và tự tổ chức lại để phản ứng với việc học và trải nghiệm).

Vì thế, là cha mẹ, các bạn lại càng cần:

• Thiết lập GIÁ TRỊ và NỘI QUY gia đình để hướng dẫn hành vi của các thành viên.

• Đưa ra những KỲ VỌNG một cách cụ thể và chi tiết để trẻ có thể hiểu được và dễ dàng làm theo.

• Thiết lập các HƯỚNG DẪN rõ ràng để trẻ đạt được những kỳ vọng đó.

• Đưa ra các NGUYÊN TẮC, bao hàm những điều mà trẻ có thể làm và không nên/không được làm trong những bối cảnh và thời gian cụ thể.

• Đưa ra các hình thức KỶ LUẬT và CỦNG CỐ để hỗ trợ hành vi phù hợp và xử lý những hành vi chưa phù hợp của trẻ.

• Trở nên BAO DUNG nhưng cũng phải NGHIÊM KHẮC với trẻ.

• KHÔNG THỎA HIỆP hoặc KHÔNG ĐÁP ỨNG trẻ khi các con có những hành vi chưa phù hợp (ví dụ: gào thét để đòi đồ chơi).

• DẠY cho trẻ những hành vi thay thế phù hợp hơn (ví dụ: thay vì gào thét, con hãy nói một cách rõ ràng và tử tế: "Con muốn chơi xe tải").

Có một câu nói rất hay trong cuốn Life Span Development mà mình dạy ở bậc đại học: "Bí quyết để nuôi dạy một em bé là thiết lập một môi trường ổn định và có quy tắc, để khi trẻ lớn lên tới độ tuổi thiếu niên, chúng ta sẽ dần dần buông tay để con tự do sải cánh bay".

------------------

Nguyễn Minh Thành

Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Tâm lý học (Bỉ)

Thạc sĩ Khoa học (MS) Tâm lý học Phát triển và Giáo dục (Trung Quốc)

Chuyên gia Tâm lý học Gia đình và Trẻ em